Het rijk der vrijheid

De wereld is opgeschrikt door een gebeurtenis die op de keper beschouwd eerder burlesk dan dramatisch was: een grote groep heethoofden heeft zich wederrechtelijk toegang verschaft tot het Amerikaans Congres om daar keet te schoppen. Een video daarover van Schwarzenegger werd in geen tijd tientallen miljoenen keren bekeken. Daarin vergeleek The Terminator de gebeurtenissen zowaar met de Kristallnacht in het Duitsland van 1938. Een zootje ongeregeld dat door Trump werd opgezweept op gelijke hoogte zetten met een door de staat georganiseerde terreur op een welbepaalde groep burgers als fase in een proces dat tot een gelegaliseerde, systematische en grootschalige genocide zou leiden… Dat is nogal wat.

Terwijl een storm van opgewonden verontwaardiging over deze gebeurtenissen door de Belgische Kamer trok, werd het democratisch wereldbeeld veel daadkrachtiger uitgedaagd door het illiberale China. Bijna gelijktijdig met de wanvertoning in het Capitool werd de democratie in Hong Kong vakkundig doodgenepen.

Dat in Spanje, binnen de eigen EU, door het volk verkozen politici al 3 jaar in de gevangenis zitten omdat ze een volksraadpleging hebben georganiseerd, wordt door veel van die verontwaardigden nauwelijks een besmuikte, zo onopvallend mogelijke afkeuring waard geacht. Als ze het al niet proberen doodzwijgen of goedpraten. Of zoals men het tijdens De Afspraak tegen me zei toen ik dat opwierp: “OK, maar wij willen nu echt wel over Trump praten.“

Het positieve aan de voorbije vier jaar en de exploot van de bestorming van het Capitool is dat de Amerikaanse democratie de stresstest van Trump met zeer veel glans doorstaat. De vraag is zelfs eerder of Trump de Amerikaanse democratie politiek doorstaat. De wanvertoning in het Capitool heeft het presidentschap van Trump immers de genadeslag gegeven. Als dit moest doorgaan voor een geplande putch, dan was het toch één van de slechtste pogingen aller tijden.

Toch werden de grote woorden en daden dus niet geschuwd. Naar analogie met de landen die in 1945 nog snel de oorlog verklaarden aan Duitsland, schrapten Facebook en Twitter de accounts van de Amerikaanse president. De leider van de vrije wereld moet zwijgen. In eigen land werd kritiek geven op het democratisch en institutioneel volstrekt uitgewoonde België in het parlement uitgekreten als uitingen van het gevaarlijke trumpisme. Politici riepen beelden op van klaargestoomde meutes die ook bij ons het parlement wel eens zouden kunnen binnenstormen. De minister van Justitie, nochtans behorend tot een partij die ooit het liberalisme huldigde, kroop in de pen om te melden dat hij de scheldmails moe is en dat ons eigen trumpistisch janhagel voortaan voor de correctionele rechtbank moet worden gedaagd.

Misschien kunnen we de mosterd halen bij de Romeinse Republiek en opnieuw twee censoren aanstellen die wangedrag van burgers kunnen berispen met een nota censoria of –nog beter- het stemrecht van burgers kunnen schrappen. Ook de geschiedenis van het christendom biedt veel inspiratie. Als er een nieuwe communicatietechnologie, zoals destijds de boekdrukkunst, foute mensen in staat stelt om veel mensen te bereiken, dan kan je zoals het Heilig Officie in 1559 een index opmaken van wat niet mag. Samen met de vervolging van foute ideeën via de inquisitie heeft dat eeuwenlang zijn nut bewezen. Galileo Galilei kwam er nog goedkoop vanaf met 8 jaar huisarrest en het verplicht bidden van boetepsalmen voor het verspreiden van zijn heliocentrisch fake news.

De vrijzinnigen onder ons kunnen dan weer grasduinen in de vroege stadia van de Franse Revolutie, want ook toen werd fout denken door het Comité du salut public daadkrachtig aangepakt. Wat delicater, want verser in het geheugen, toonden ook de totalitaire regimes van de 20ste eeuw -nazi-Duitsland en de Sovjetunie- hoe je de burgers in de pas kunt houden van de gewenste ideeën en hoe je tegenspraak kan aanpakken.

Het brengt ons tot de vraag waarom weldenkende mensen vandaag weer naar de onwelriekende sporen neigen die ons al zoveel domheid, dood en verderf hebben gebracht. Is de individuele vrijheid die het insijpelen van de verlichtingswaarden ons heeft gebracht dan werkelijk te ver uitgedeind? Hebben we meer overheidsrepressie en verlichte big tech CEO’s nodig om ons tegen onszelf te beschermen? Natuurlijk niet!

Eigenlijk zouden de verdedigers van de bestaande democratische consensus zich in de handen moeten wrijven bij de bestorming van het Capitool. Het zicht op het ruwste gelaat van het trumpisme biedt immers een uitgelezen kans om dit gedachtengoed opnieuw naar de politieke marge te drijven.

Maar daar wringt nu net het schoentje. De gretige verontwaardiging van weldenkende mensen en hun wensdromen over een nieuwsoortige digitale censuur met sluitstuk voor de rechtbank, toont vooral de frustratie over het eigen onvermogen. Ondanks de algehele steun van de klassieke media, van vrijwel alle opiniemakers en cultuurdragers, kleuren grote groepen mensen buiten de lijntjes van hun elitaire consensus. De digitale technologie stelt deze groepen bovendien in staat om zich op een nieuwe manier te verzuilen tot een tegenstem waarop men geen enkele greep meer heeft.

Het is Herculeaans als opdracht, maar wie iets nuttig wil doen om het Trumpisme te keren, zal oplossingen moeten zoeken voor het groeiend verlies aan vertrouwen in de Westerse samenlevingen in de goede afloop van de globalisering, de technologische revolutie en de ecologische transitie. Er zijn heel wat mensen die zich best prettig voelen bij deze evoluties en zich voluntaristisch opstellen bij de uitdagingen die er uit voortkomen. Zij beheersen de elitaire consensus en geven aan hun pensée unique graag het karakter van morele verhevenheid. Veel doorleefde empathie voor andersdenkenden wordt er niet opgebracht.

Tijdens De Afspraak wierp Liesbeth Van Impe tegen dat de klassieke media nochtans niet anders deden dan over deze mensen schrijven. Misschien is dat zo, maar dan toch vooral als lijdend voorwerp in analyses en opinies geproduceerd op stilaan volkomen inwisselbare redacties, die beheerst worden door de drang om niet alleen de waarheid te beschrijven zoals zij die zien maar ook om “het goede” te prediken.

Wie zich zorgen maakt over de massamigratie, die vooral zeer tastbaar is aan de onderkant van de samenleving en daar niet altijd tot grote vreugde leidt, wordt snel afgedaan als een racist en zo warm overgedragen aan de verkopers van de nonsensicale omvolkingstheorie. Wie de snelheid ziet waarmee nieuwe technologie oude business modellen volledig doet kapseizen en zich bang afvraagt of er op de arbeidsmarkt van morgen nog plaats zal zijn voor wie niet meer mee is, wordt weggezet als oud en/of slecht opgeleid en zo warm overgedragen aan degenen die beelden ophangen van economische zekerheden of systemen die nooit echt hebben bestaan of hebben gefunctioneerd. Wie meer schrik heeft voor het einde van de maand dan voor het einde van de eeuw, wordt dan weer als genocidaire egoïst in de armen gedreven van lieden die voorhouden dat de klimaatopwarming toch maar fake news is.

Alsof dat alles nog niet genoeg is, hebben bemiddelde mensen en hun verwende kinderen het neerkijken op wat men naar het woord van Hillary Clinton “deplorables” is gaan heten intussen tot een ware kunstvorm verheven die onder de roepnaam “WOKE” door het leven gaat. Zouden alle lezers van Het Laatste Nieuws geapplaudisseerd hebben toen de krant ons deze week meldde dat een Nederlandse studente de wereld heeft verbeterd met de lancering van een “genderloos kaartspel” waarin niet langer uitsluitend “witte” figuren meer voorkomen net zomin als de seksistische indoctrinatie dat de Heer als figuur hoger is dan de Dame?

De boodschap is duidelijk: foute mensen hebben niet alleen geen toekomst, ze zijn ook altijd fout geweest en derhalve verantwoordelijk voor alles wat er in de wereld scheef zit. Beeld je dus aub niet in dat het vrije Westen een baken is van de menselijke beschaving, laat staan dat u trots zou mogen scheppen in de identiteit die u zich daarbinnen fake news-gewijs heeft ingebeeld. Neen, zie het liever onder ogen: “you are racist, sexist, homophobic, xenophobic” (dixit Hillary Clinton over de Trumpaanhang tijdens de campagne in 2016).

2020 was een jaar waarin onze burgerlijke rechten en vrijheden omwille van corona met een pennentrek van een minister of een ambtenaar werden opgeschort. Los van de discussies over de effectiviteit, zal niemand de goede bedoelingen van de genomen maatregelen in twijfel trekken. Maar het gemak waarmee het sluiten van grenzen, het opleggen van een avondklok (een vorm van collectief huisarrest) en het inperken van het sociaal leven worden doorgevoerd zonder een grondwettelijk kader voor dit soort uitzonderlijke toestanden, is verbazend.

Dat men de pandemie gebruikt als argument om legitieme kritiek op de regering van dit land af te doen als trumpisme, is verontrustend. Dat men aanvaardt dat CEO’s van big tech-bedrijven die feitelijk monopolist zijn zich opwerpen tot moderne, globale censoren, is onbegrijpelijk. Dat men tegelijk ernstig pleit om overheidsinstellingen voor waarheidsbevinding op te richten en om de correctionele rechter los te laten op opinies die te ver buiten de elitaire consensus zouden vallen, is ronduit beangstigend.

Laat ons toch iets leren van ons verleden en van het moeizame pad dat we bewandeld hebben op het kompas van de verlichtingswaarden naar een vrijheid, gelijkheid en solidariteit die we nooit eerder zo ongebreideld konden beleven als vandaag in het vrije Westen. Excessen die werkelijk systematisch haat en geweld prediken, moeten bestreden worden. Maar grote voorzichtigheid en terughoudendheid zijn geboden. De vrijheid kan niet overleven door haar in te perken. Alleen de kracht van onze overtuiging, van onze pen en ons woord, is legitiem om binnen de democratie te vechten voor wat ons dierbaar is.