© Emy Elleboog
De macht der gewoonte: op zijn tweede dag als minister-president fietst Matthias Diependaele nog naar zijn voormalige kantoor in plaats van naar het Martelaarsplein. Maar hij is wel degelijk niet langer minister van Begroting, maar Vlaams minister-president. Toch zit voor ons geen andere man, zegt Diependaele. “Ik kan niet anders. In tegenstelling tot mijn oudste en jongste broer ging ik naar het college van Don Bosco in Zwijnaarde. Mijn hele kindertijd peperde mijn vader me in dat het niet is omdat ik naar het college ging, dat ik een dikke nek mocht krijgen. Dus dat zal ik nu ook niet doen.”
Zijn voorganger, Jan Jambon, heeft het kantoor netjes leeggehaald, met inbegrip van zijn lego-versie van de Guldensporenslag. Slechts één ding heeft Diependaele al meegebracht: het spandoek dat zijn zes kinderen omhooghielden tijdens de eedaflegging in het Vlaamse Parlement, met de gevleugelde woorden “Proficiat vake, de mayonaise heeft gepakt”. Dat, en het regeerakkoord, waar hij af en toe nog in bladert om de precieze details op te zoeken.
Vooruit wilde een breuk met de regering-Jambon. Waar gaat u het verschil maken met de vorige regering?
Matthias: “Het is de plicht van een overheid om zichzelf voortdurend in vraag te stellen. We moeten reageren op nieuwe uitdagingen, en dan is het maar logisch dat je bijstuurt.”
Maar is dit een socialere regering, nu Vooruit erin zit in plaats van Open VLD?
Matthias: “Dat is hoe de kiezer de kaarten heeft gelegd en daar zijn we mee aan de slag gegaan. Maar ik denk dat er veel continuïteit in het regeerakkoord zit. Wat er is veranderd, zijn zaken waar we ons alle drie in konden vinden.”
Is dit dan nog altijd een centrumrechtse regering?
Matthias: (ontwijkt) “Ik ga daar geen term op kleven. Maar gebruik alstublieft niet de term raketijsjescoalitie, want dan moet ik altijd denken aan een hilarische sketch van Philippe Geubels.”
Conner Rousseau (Vooruit) had het wel over ‘de lelijke, lelijke voorstellen’ van de N-VA. Hoe gedragen is jullie akkoord dan?
Matthias: “Het heeft geen zin daar nu straf op te reageren. Mensen willen geen ruzie, die willen dat we besturen en dat ga ik doen. De afgelopen drie maanden is er vertrouwen gegroeid tussen de coalitiepartners.”
(fijntjes) “Tijdens de formatie is het normaal dat voorzitters mee het akkoord smeden. Maar hoe minder ik ze de komende vijf jaar nog hoor, hoe beter. Ik ga ervan uit dat alle ministers het volle vertrouwen genieten van hun voorzitters.”
U gaat voor een begroting in evenwicht in 2027. Hoe zeker bent u van uw zwarte nul? De meeruitgaven zijn heel helder, enkele inkomsten zijn nog erg voorwaardelijk, zoals de afschaffing van de jobbonus
Matthias: “Ook bij de inkomsten zitten er heel heldere berekeningen. Zoals de hervorming in het gemeenschapsonderwijs voor de levensbeschouwelijke vakken: die zal ongeveer 100 miljoen euro opbrengen. Dat is geen nattevingerwerk, maar is doorgerekend door de administratie. Ook de afschaffing van de fiscale aftrekbaarheid van de dienstencheques is een zekerheid.”
“Met de cijfers van vandaag is deze begroting heel solide. Maar dat dachten we vorige keer ook en toen kwam daar corona tussen. Net zo herinner ik me de dag toen bleek dat we plots 600 miljoen euro meer inkomsten uit de registratierechten hadden dan gedacht.”
Zo’n 130 miljoen euro moet komen van een wegenvignet voor buitenlanders?
Matthias: “Noem het geen wegenvignet: het wordt geen stickertje op de ruit, zoals in Zwitserland. Wij willen gaan voor een digitaal systeem, zoals Londen nu bijvoorbeeld gebruikt voor zijn lage-emissiezone. Als je binnenrijdt, wordt je nummerplaat vastgelegd en dan heb je een tiental dagen om op een digitaal systeem het type auto door te geven. Overal staan al ANPR-camera’s, dus dat moet lukken. Vlamingen betalen nu al verkeersbelasting op basis van de uitstoot van hun wagens. Diezelfde berekening willen we nu toepassen op buitenlandse wagens.”
Ze zullen het niet graag horen in Nederland.
Matthias: “Dat begrijp ik, maar Nederlanders maken ook graag grapjes over de staat van onze wegen. We investeren 476 miljoen euro in onze infrastructuur tegen 2029. Ook Nederlanders zullen dus gebruikmaken van betere wegen in Vlaanderen. Trouwens, in heel Europa betaal je om over de wegen te mogen rijden – ga naar Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk …”
En binnenkort ook Wallonië, want de Waalse regering wil ook een vignet invoeren. Komt er één systeem voor het hele land?
Matthias: “Daarover moeten we nog in overleg met Wallonië. In het verleden kwamen we al een kilometerheffing voor vrachtwagens overeen. Als ze hetzelfde systeem willen als dat van mij, dan is er geen enkel probleem (lacht). Ons systeem is het intelligentste dat je vandaag kunt invoeren.”
Of het draait uit op een statiegeldscenario. Na veel onderzoeken en overleg is er geen sprake meer van statiegeld op plastic?
Matthias: “Het staat inderdaad niet in het regeerakkoord. We willen zwerfvuil blijven bestrijden, maar statiegeld is een systeem dat de goede leerlingen van de klas het leven moeilijker maakt. Vandaag zijn we nog altijd bij de besten van Europa in recyclage, al sinds de jaren 1990.”
Het domein Omgeving is teruggekeerd naar de minister van landbouw, een cd&v’er. Moeten de natuurverenigingen bezorgd zijn?
Matthias: “Nee, elke minister heeft enige bewegingsvrijheid, maar heeft zich ook te houden aan het regeerakkoord. Zuhal Demir (N-VA-minister van Omgeving in de vorige regering, red.) heeft de voorbije legislatuur een heel mooi beleid opgezet en dat wordt nu niet onderuitgehaald. Er is vertrouwen in minister Jo Brouns. Het zal mijn rol zijn om te zorgen dat het regeerakkoord nageleefd wordt en dat niet alleen de natuurorganisaties het vertrouwen terugwinnen in ons beleid, maar ook de boerenorganisaties. Dat conflict tussen natuur en landbouw heeft niemand goed gedaan. We geven nu de kans aan natuurorganisaties en landbouworganisaties om samen tot een akkoord te komen.”
Als het gaat om klimaat klinkt het adagium: haalbaar en betaalbaar. En dus moesten de lage-emissiezones uitdoven?
Matthias: “Door de elektrificatie van de auto’s gaat de luchtkwaliteit er vanzelf op vooruit en heb je die LEZ’s minder nodig. We investeren ook 400 miljoen euro in nieuwe, propere bussen. Als de uitdagingen wijzigen, stuur je je beleid bij.”
“Politici moeten niet altijd denken dat ze het beter weten. Het is te makkelijk om van een wit blad te beginnen en een ideale wereld te schetsen. We moeten rekening houden met wat er leeft. We zijn wel degelijk ambitieus als het gaat om klimaat en natuur, ook op sociaaleconomische thema’s en industrieel beleid.”
En dus moest ook de renovatieplicht worden afgezwakt, ook al haal je net in het energiezuiniger maken van huizen de grootste klimaatwinst?
Matthias: “De renovaties van oude huizen zijn nog altijd nodig – ook in uw eigenbelang, want de energiefactuur is wat ze is. Maar met een verdere verstrenging zouden we het draagvlak bij de bevolking verliezen. We weten dat niet elke renovatie naar A of A+ de grote ecologische winst oplevert die kan staan tegenover de financiële en zelfs de ecologische last, als je de productie van isolatiemateriaal in rekening brengt.”
Het regeerakkoord zegt dat als we een CO₂-reductie van 40 procent tegen 2030 halen, Vlaanderen opschaalt naar min 47 procent. Hoe gaan we dat dan halen?
Matthias: “We gaan dat stap voor stap monitoren. Maar we zullen geen doelen zetten zonder te weten hoe we daar raken en zonder draagvlak bij burgers, ondernemers, kmo’s of landbouwers. Dat is wat er staat in het regeerakkoord.”
Klimaat is belangrijk zolang het ondernemers en burgers maar niet in de weg loopt?
Matthias: “Is het nu zo vreemd om de welvaart in Vlaanderen te willen houden, opdat iedereen nog een comfortabel leven kan uitbouwen? Als we 1,2 miljard extra investeren in mentaal welzijn, jeugdhulp, ouderenzorg en kinderopvang, dan moeten we ook die welvaart kunnen behouden. Dus ja, de sociaaleconomische omstandigheden moeten gerespecteerd worden als we klimaatmaatregelen nemen.”
Meegaan met het draagvlak kan ook perverse effecten hebben. Een lagere erfbelasting vanaf 2026 is vast een populaire maatregel, maar alle economen zeggen dat van alle belastingen deze de economie het minst schaadt.
Matthias: (fel) “Maar dat bekent nog niet dat het een rechtvaardige belasting is! Als mensen vandaag sparen, zichzelf dus comfort ontzeggen, met het oog iets achter te laten voor wie ze graag zien, waarom zou de overheid daar dan nog een belasting op heffen? Dus ik vind een verlaging te rechtvaardigen.”
De N-VA heeft zich lang verzet tegen duurdere dienstencheques. Tot nu.
Matthias: “Klopt. Ik was de eerste om me daartegen te verzetten, een halfjaar geleden sprak ik me daar nog tegen uit. Maar ik ben niet te beroerd om ook deze minder aangename boodschap te brengen en te verdedigen. Want laten we eerlijk zijn: iedereen weet dat die poetshulpen betere ondersteuning verdienen. De euro die erbij komt, gaat rechtstreeks naar die mensen. Dienstencheques zijn een fantastisch systeem om arbeid en gezin te combineren, maar wel een duur systeem. We geven daar 1,6 miljard euro aan uit – ongeveer hetzelfde bedrag dat binnenkomt via erfbelasting. Als daar vanaf het begin een indexering op zat, zaten we vandaag op net geen 12 euro per uur, terwijl het nu nog 10 euro zal zijn. Dus dat blijft een zeer voordelig systeem.”
Niet alleen de dienstencheques, ook de bustickets worden duurder. Daarmee tref je toch de kleine man?
Matthias: “Maar ook die zijn de laatste jaren goedkoper geworden, omdat er een indexatie van 20 procent is gemist. De treintickets werden wél geïndexeerd. Bovendien kun je die tarieven ook sociaal gaan inzetten.”
Het Vlaams-nationalisme ligt u na aan het hart, maar er staan geen ronkende verklaringen over in het regeerakkoord. Integendeel: er zijn vooral vragen aan het federale niveau.
Matthias: “Je kunt je regeerakkoord volschrijven met vragen rond een staatshervorming, maar dan moet je daarover eerst onderhandelen in de Vlaamse regering, waarna je op het federale niveau opnieuw de confrontatie moet aangaan, ditmaal met de Franstalige partijen. Dan ga je in de onderhandelingen twee keer de prijs betalen. Daar had ik geen zin in.”
“Wel ben ik ervan overtuigd dat we moeten werken aan onze Vlaamse identiteit en daarover staat ook heel wat in het regeerakkoord. Zoals de kennis van het Nederlands bij onderwijs en kinderopvang en integratie, of bij sociale woningen. Maar het gaat ook om normen en waarden. De Vlaamse canon en het Verhaal van Vlaanderen staan er ook weer in. Dat moet ook, want mensen zijn bang dat ze hun manier van leven uit handen zouden moeten geven en dat is niet wat we willen.”
Hoe helpt dit regeerakkoord mensen die het gevoel hebben dat hun manier van leven wordt bedreigd?
Matthias: “Vooral door te drukken op het feit dat nieuwkomers hun rol moeten opnemen en de kansen die ze krijgen, grijpen, en dat daar rechten en plichten aan vasthangen. Nieuwkomers moeten beseffen dat ze terechtkomen in een samenleving die draait, en dat ze daar dus in moeten meedraaien.”
Is dat waar we uw succes op kunnen afmeten: de score van het Vlaams Belang bij de volgende verkiezingen?
Matthias: “Vlaams Belang interesseert mij niet, maar wel de kiezers die voor die partij hebben gestemd en om welke redenen. Wat zijn hun bezorgdheden en angsten?”
Geen schrik van die VB-armada die u elke week gaat aanvallen op uw samenwerking met socialisten?
Matthias: “Laat maar komen. We moeten de moed hebben om de vragen aan te vatten en soms moeilijke boodschappen uit te leggen. En nee, ik zal mensen niet altijd naar de mond praten. Ik wil op een ernstige, degelijke manier het vertrouwen terugwinnen.”
De voorbije legislatuur leverde u het imago op van een kille cijferaar, u werd zelfs een ‘minister van dakloosheid’ genoemd. Raakt u dat?
Matthias: “Ja, dat is niet fijn, en het is ook niet hoe ik mezelf zie. Het is natuurlijk makkelijk om te zeggen dat je alle problemen met een vingerknip kunt oplossen als je er maar geld tegenaan gooit. Maar ik vind dat we een eerlijke boodschap moeten brengen. De bomen groeien niet tot in de hemel. De inkomsten zijn niet oneindig. Natuurlijk moet je de nodige investeringen doen, maar je moet ook bereid zijn om keuzes te maken. Dan doen we.”
